albire

Retour 

n. m.

a. ᴅʀᴏɪᴛ 'décision, sentence'

LVVertRn 2:111a: Segon l'albiri e·l cocelh de son jutge

LPrivManIC 33,8: … et aissi con miells lor sera veiayre d'espezegar, per arbiri o per composition o per mandamentz et ayssi con lor sera veiayre

LPrivManIC 123,13: … totz et uns cascuns establimentz, compositions e mandamentz et arbiris que se trobessan fach per qualsque personas entre lo dich Espital e·ls homes dels ditz luecx…

1397LÉtPrGH 12,40a: … que tota la terra de l'enperi sia requesta de pagar a las causas desus ordenadas segon l'albire de monsenhor lo senescal et conselhiers

b. ᴅʀᴏɪᴛ 'pouvoir de décision, pouvoir de disposer'

CoutAlaisH 243,10: Derrecap sia en arbire delz cossolz en cal luec se funda le seuz fora de la vila

LPrivManIC 11,3: … las cauzas e las possessions del mort o de la morta en la volontat et en l'albiri dels proshomes del borc de Manoasca puescan remoure

LPrivManIC 11,8: Si enpero non a degun pruesme, aquellas cauzas e possessions sian en albiri et en la voluntat dels proshomes del borc de Manoasca.

LPrivManIC 15,28: … retengut en aquesta cauze pena corporal, laqual en l'albiri de la cort reservam

c. franc a. 'libre arbitre, libre décision'

LVVertRn 2:111a: Es franc albiri o franca voluntat, que hom puesca far o elegir francamens lo be e lo mal

GardD 50: Quar Dieus a donat franc albire / A cascu de far be o mal

d. per (l')a. de ᴅʀᴏɪᴛ 'par la volonté de, à la volonté de'

1185 LodévoisChartPrB 221,11: et aizo deu esser fag per albire e per conoissenza d'eisses los fraires de la maio e de G. d'Albaigua

1191 RouergueChartPrB 260,23: Autor Guillem de Malvas et Esteve Ricart per cui arbire fo acordat et adobat entre B. Curel e la maio…

CoutAlaisH 236,7–8: … que cascun an ad Annon[ciation], dos cossolz o quatre le pobolz eleia, per l'arbiri delz qualz tot aisso sia gardat

CoutAlaisH 250,12: … sia penatz e iustiziatz per l'arbire e per la voluntat delz seinnors e delz consolz

1236 NonenquePfister2 91: per vostre arbire e per vostra voluntat

14e s.ManConsLimS 75,20: … que puescan esser borgezes e gauzir de cascus privileges… de lascals gausisco les autres burgezes del nostre regne, entro a cert nombre atemprador per l'albiri d'aquels clercs nostres…

14e s.ManConsLimS 75,25: … que·ls homes lors de cors… puescan manumetre et de tot carc d'aquela servitut deliurar, entro a cert numbre atemprador per l'albiri d'aquels clercs…

e. per son a. 'de son propre chef'

GirRoussH 2342: De l'ajude Girart ne sa l'on dire, / Ne des mes qu'il trames per son arvire, / Ne de sa terre grant dunt sei consire.

GirRoussHo 1732: De l'ajuda G. no sap om dire, / Ni de la terra gran don si cosire, / Ni dels mes que trames per son arvire.

OpDév4OpDévD 322,6: Negus non deuem elegir per nostre albiri los mandamens de Dieu, que en prendam alcus & alcus ne laysem

f. a l'a. de, al bon a. de, ad a. de 'à la volonté de, à l'appréciation de'

ÉvNicSuchDenkm 9,302: Mas sel, que·l mon a son albire [ms. e s. a.] / fes, a trastot poder donat / als homes…

STrophZ 982: … que fos determenat / Al sen et a l'aubire et a la volontat / De l'arsivesque d'Arle, segon qu'es declarat

StatMarMarsChapPMarsC 369,6.27: … sian punit en personas et en cauzas ad albire del regidor o dels caps de mestiers de Mass'.

LPrivManIC 25,29: … que si alcuna doptansa venia sobre alcuna paraulla d'aquest mandament o capitol d'aquest mandament, li enterpretacions o l'entendemens al albiri dels ditz arbitris si deia reservar

LPrivManIC 65,17: e le juges punisca a son albiri tant los ciutadans quant aquellos defora istans que venir non volran…

14e s.ManConsLimS 76,6: … que entro a certa summa d'annual renda, a cemblant arbiri dels ditz clercs temprador… puescan gazanhar…

PéagesTarB 91: Albre de nau que es de ᴠɪɪ palms… E de ɪɪɪɪ palms… E d'aqui en avalle dona a l'albire del peagier.

DélAlbiCConsAlbiV2 2:244a: … que fosso aliurats ad albiri dels senhors cossols

1400Pans 5:37,24: e d'aquestos 20 florins vole que sy pagon totas mas funiralhas e lo remanent per pagas de 1 florin en messas a l'arbire de mon heres

1401LÉtPrGH 22,24a: Item, an ordenat que per semblant maniera et forma sia satisfach al dich maystre Johan Arnaut, notari… al bon albiri dels eligitz…

g. 'jugement, opinion, avis, façon de penser'

PCardV 60,26: Entre·ls clergues non trob de partimen: / tuch son d'un sen, d'un cor e d'un albir [var. albire]

Vaq/CatHarveyPPart 3:1272,2: De las serors d'En Guiran / me digatz vostr' albire, / Catalan, que vos deman

RaimCornNoulCDeuxMss 28,20: Be par, segon albire / D'ome que trobar sab, / …

PseudoCatT 57,361: Tot zo c'ausem parlar / non es nostr' avisar, / ni es de nostr' albire, / que qe·s parl' o·s cossire.

DonPrM 81: … voilh traire fors toiz aquelz que fenissen en ‑aire… et en ‑ire… mas albires vol ‑s e conssires e desires

h. segon mon/lo meu, son a. 'à mon, son avis'

FolqMarsSq 2,46: Vas Nems t'en vai, chanssos, qui que·s n'azire / car gaug n'auran, per lo mieu escien [var. segon lo mieu albire], / las tres dompnas a cui eu te presen

JacGrill/LanfCigHarveyPPart 2:852,16: car la lengua non ha poder mas qant del dire / zo qe·il manda lo cor, segon lo meu albire

RaimGaucR 6,27: Mar s'als no·i fan, Dieus lur sabra ben dire / al jutjamen, segon lo mieu albire: / «Anc vos autres non demandetz venjansa / de la mia mort…

RaimCornNoulCDeuxMss 28,46: E volc o del cel dire, / Segon lo mieu albire, / Car es d'aytal color, / …

RaimCornNoulCDeuxMss 51,13: … / Pres del mieu cors trop sobriera venjansa, / No say per que, mas segon mon albire, / Car sol me vi bayzar un' autra toza

FlamMa 3209: et, avan que·l libre retraia / Nicolaus, segon son arbire, / li pogra hom ben un mot dire

i. a mon/al meu a. 'à mon avis, selon moi'

GuilhSDidS2 34: Marit, de trastot lo dan vos fas fi faire, / E del mal que·m podetz far, al mieu albire

ElCairL 13,33: al mieu albire follor vauc cassan, / mas ben puosc dire q'onor i ai gran / …

AlbSist/MongeAlbSistS 19,36: Pauc pot laissar, N'Albert, al mieu albire, / apres sa mort nuills hom a sos parens

FalqRom/NicTurFalqRomAG 11,15: enoios son, al meu albire, / per qe·m parti de lor fugen

PMilB 8,12: qe chascun hom cui malvastatz governa / s'Amors s'atrai vas lui, al mieu albire, / lo rent cortes…

AnonDesc8ElCairL 16,22: Fols, car sofren conquier lo fins amaire, / al mieu albire, aitan que·l cor vire.

RaimCornNoulCDeuxMss 2,136: Lor malfagz veg a huelh, / Mas dire non o vuelh; / Pro n'ay dig a mon albire [Rn].

j. 'pensée(s), préoccupation'

ArnMarJ 10,12: … / voillatz, si·us platz, que·l vostre bels respos / tenga·l mieu cor plazen en tal albire / que·il voluntatz qu'ai del vostre cors gen / no l'estrangan…

AnonCarapChansG 262,4: car en fotre ai mes tot mon albire

k. dar a alc. a. de [+ inf.] 'donner à qn l'idée de'

PLadNoulCDeuxMss 43,4: Amors, tostemps auzi dire / Que nulhs servezis no·s pert / … / E que m'avetz dat albire / D'amar lies, que m'es sobriera, / Pregui vos no·m fassatz tort

l. ses a. 'sans réfléchir, sans hésiter'

PistHB 1,7: … aissi·m don Dieus s'amor, / com eu sui cert ses cuitz e sens abire [éd. corr. albire] / que de mais ren non sai las genz ver dire

m. 'faculté de jugement, discernement, intelligence'

GaucFaidM 39,15: Mout fui de foll' acordanssa / e plus fui de fol cossire, / … / e puois fui de pejor albire, / car anc me venc en pessamen / q'ie·us auzes dir…

PonsCapdR 7: … guaya don' ab guay cors benestan, / ab cui trob hom guay solatz e guay rire, / guai aculhir, guay joy e guay joven, / guaya beutat, guay chantar, guay albire, / …

PBremRNovD 22,9: Anc negunz homs non ac tan gran valor, / qe son poder, son sen e son albire / avia mes tot en far sa honor

FolqLunT2 10,329: Cascus podem saber per ver, / si ben avem sert albire, / que Dieus don' auzir e vezer / e sen, ad home, d'eslire / ben o mal…

GirRoussH 3018: E Euldres quant l'aui si s'en aïre: / «Neis, mult as pau de sen e fol arvire.

GirRoussHo 2370: Odiels quant o auzit si s'en aïra: / «Nebs, molt as pauc de sen e fol arvire

n. 'artifice, ruse'

UcBrunG 4,50: E ia parlier no·ill en fasson doptanza / q'eu ai ves els engeing pres et albire, / que·ls oillz baissi et ab lo cor remire